VỤ ÁN VAVILOV, CON TRAI ĐIỆP VIÊN NGA TẠI CANADA, ĐÒI QUYỀN CÔNG DÂN CANADA NHIỀU NĂM TRƯỚC, CÓ LIÊN QUAN GÌ ĐẾN VỤ KIỆN BỘ AN TOÀN THỰC PHẨM CANADA BỞI CHỦ TRANG TRẠI TẠI B.C, VÌ YÊU CẦU TIÊU HỦY ĐÀN ĐÀ ĐIỂU NHIỄM BỆNH?

Trong cuộc chiến giành quyền công dân Canada, Alexander Vavilov đã có được cơ hội mà những người chủ trang trại đà điểu Universal Ostrich Farms ở B.C. đã bị từ chối vào thứ Năm vừa qua, đó là cơ hội được tranh luận vụ việc của mình trước tòa án tối cao của Canada.

Trong quá trình đó, con trai của 2 điệp viên Nga tại Canada, Vavilov đã thiết lập một ngưỡng pháp lý về tính “hợp lý” của việc ra quyết định, điều mà sáu năm sau đã “kết liễu” số phận của những con đà điểu ở B.C.

Ngưỡng pháp lý đó, hay còn gọi là “án lệ”, được đặt tên cùng với tên của Vavilov, đã được trích dẫn khắp các phán quyết của tòa án cấp dưới, mà Tòa án Tối cao Canada đã dùng để từ chối xem xét lại trong tuần này, cung cấp cơ sở biện minh cho quyết định của Cơ quan Thanh tra Thực phẩm Canada (CFIA), về việc ra lệnh tiêu hủy hàng trăm con đà điểu vào tháng 12 năm ngoái.

Alexander Vavilov sinh ra ở Toronto Canada vào năm 1994, là con của 2 điệp viên người Nga, đóng giả người Canada bằng các tên giả, những người sau này bị bắt tại Mỹ và bị buộc tội gián điệp vào Canada. Câu chuyện của họ đã trở thành cơ sở cho loạt phim truyền hình nổi tiếng, The Americans, Người Mỹ.

Năm 2014, Cơ quan Đăng ký Công dân Canada đã hủy bỏ quyền công dân của Vavilov, sau khi kết luận rằng quy tắc cấp quyền công dân Canada cho những người sinh ra ở Canada đã loại trừ con cái của các nhà ngoại giao, và các đại diện hoặc nhân viên khác của chính phủ nước ngoài. Vavilov sau đó đã khiếu nại quyết định này tại Tòa án Liên bang, châm ngòi cho một cuộc chiến với Bộ trưởng Bộ Quốc tịch và Nhập cư Canada, kéo dài tới tận Tòa án Tối cao Canada.

Bề ngoài, những tình tiết của vụ án Vavilov có vẻ khác xa với hoàn cảnh của hơn 300 con đà điểu tại một trang trại ở Edgewood bang BC, đang đối mặt với việc bị tiêu hủy do mối đe dọa của dịch cúm gia cầm.

Nhưng vấn đề tương tự nằm dưới cả hai trường hợp này là, vai trò của tòa án trong việc xem xét các quyết định chính sách có sự tùy ý.

Thẩm phán Tòa án Phúc thẩm Liên bang, ông Gerald Heckman, đã viết vào tháng 9 năm ngoái: “Mục tiêu của Tòa án Tối cao, trong vụ án của Vavilov, là phát triển một cách tiếp cận nhất quán và thống nhất đối với việc xem xét tư pháp, áp dụng cho một loạt các cơ quan ra quyết định hành chính.”

Bộ An toàn Thực phẩm Canada CFIA đã ra lệnh tiêu hủy số chim đà điểu này, vào ngày 31 tháng 12 năm 2024, sau khi nhận được kết quả dương tính với cúm gia cầm từ xác của hai trong số khoảng 25 đến 30 con đà điểu đã chết, trong ba tuần trước đó tại Trang trại đà điểu Universal Ostrich Farm, thuộc tỉnh bang British Columbia của Canada.

Những người chủ của Universal Ostrich Farm đã nộp đơn xin miễn trừ khỏi chính sách gọi là “tiêu hủy ngay lập tức” của CFIA, lệnh vốn nhằm mục đích chống lại sự lây lan của virus có khả năng gây hại cho sức khỏe động vật, sức khỏe con người và thương mại quốc tế của Canada, thông qua quy trình “loại bỏ nhanh chóng các quần thể bị nhiễm bệnh.”

Cơ quan này đã bác bỏ đơn xin miễn trừ của chủ trang trại, đơn xin vốn dựa trên tuyên bố về “nguồn gen quý hiếm và có giá trị” của số chim này, và tuyên bố của trang trại rằng những con đà điểu bị ảnh hưởng đã được tách khỏi đàn. Sau đó, chủ sở hữu của Universal Ostrich Farm đã yêu cầu Tòa án Liên bang xem xét tư pháp, đối với cả thông báo ban đầu về việc tiêu hủy chim và việc từ chối miễn trừ khỏi lệnh tiêu hủy sau đó. Từ đó, vụ án đã được đưa lên Tòa án Phúc thẩm Liên bang và Tòa án Tối cao Canada.

Tiêu chuẩn được đặt ra bởi vụ án của Vavilov hỏi, liệu một quyết định có “thể hiện sự biện minh, minh bạch và dễ hiểu, đồng thời được biện minh liên quan đến các ràng buộc pháp lý và thực tế có liên quan” hay không.

Phán quyết đầu tiên của Tòa án Liên bang về vụ đà điểu đã trích dẫn tiêu chuẩn đó, nhấn mạnh rằng các thẩm phán “cần phải đứng ngoài các cuộc tranh luận khoa học, và tập trung vào việc liệu những người ra quyết định có sử dụng chuyên môn của họ, để đưa ra các quyết định hợp lý và công bằng về mặt thủ tục hành chính hay không.”

Thẩm phán Russel Zinn đã viết trong quyết định đầu tiên chống lại các chủ trang trại, rằng: “Các thẩm phán là chuyên gia về luật, không phải về sức khỏe cộng đồng, virus học, dịch tễ học hay y học thú y.” “Tính hợp lý hỏi liệu lời giải thích của CFIA về các quyết định của mình, có kể một câu chuyện thuyết phục về cách họ đưa ra chúng hay không… Sự công bằng về thủ tục là về chính quy trình ra quyết định, chứ không phải kết quả.”

Các cuộc tranh luận về quyền động vật, mức độ gây tử vong của dịch bệnh và những tuyên bố rằng những con đà điểu sống sót có thể giữ chìa khóa để chống lại cúm gia cầm, đã thu hút sự chú ý đáng kể, nhưng các lập luận bên ngoài tòa án khác với những lập luận diễn ra bên trong phiên Tòa.

Thẩm phán Russel Zinn nói rằng, nhiệm vụ của ông không phải là quyết định khoa học của ai về loại virus đang được đề cập là ‘tốt hơn’. Ông viết: “Việc quyết định ai thắng cuộc trong cuộc tranh luận này sẽ khiến Tòa án này phạm phải hai sai lầm lớn, trong việc xem xét tính hợp lý.”

“Thứ nhất, nó sẽ thúc đẩy Tòa án này vượt ra ngoài phạm vi hợp pháp của việc xem xét tính hợp lý, đối với một quyết định chính sách rộng lớn. Thứ hai, nó sẽ thực sự biến Tòa án này thành một học viện khoa học và là người phân xử sự thật, về miễn dịch học cũng như sức khỏe động vật và cộng đồng.”

Trong vụ án của Vavilov, Tòa án Tối cao Canada đã nhận thấy quyết định tước quyền công dân của anh là không hợp lý.

Tòa án cho rằng người ra quyết định trong tình huống đó đã không thể biện minh cho việc giải thích một đạo luật rõ ràng, là không áp dụng cho con cái của người nước ngoài chưa được cấp quyền miễn trừ ngoại giao, ngay cả khi họ là gián điệp.

Nhưng tiêu chuẩn hợp lý lại đi theo hướng khác đối với những người nuôi đà điểu, những người được quản lý bởi một cơ quan có nhiệm vụ đảm bảo sức khỏe của động vật và con người, và “bảo vệ ngành nông nghiệp mà người Canada phụ thuộc vào để sinh kế và an ninh lương thực.”

Tòa án Tối cao Canada rõ ràng không thấy điều gì cho thấy quyết định ra lệnh tiêu hủy, hoặc bất kỳ quyết định nào của các thẩm phán sau đó đã xem xét phán quyết của CFIA, là không hợp lý. Tòa chấp nhận các phán quyết của CFIA và các Tòa cấp khác trước đó.

Thẩm phán Gerald Heckman viết: “Các thẩm phán không có trái tim bằng đá. Giống như tất cả mọi người, chúng tôi hiểu những mối liên kết tình cảm phát triển giữa con người và động vật mà họ chăm sóc.”

“Cả hai cấp tòa án đều xác định rằng CFIA đã thực hiện thẩm quyền của mình một cách hợp lý trong hoàn cảnh của vụ án này và chính sách của họ là hợp pháp.”

*****